Vücudun bağışıklık sisteminin kendi hücrelerini tehdit olarak algılayarak, hücrelere zarar vermesi ile gelişen sağlık sorunlarına, otoimmün hastalıklar denir. 80'in üzerinde bulunan bu kronik hastalıklar vücudun herhangi bir bölümünü etkileyebildiği gibi, farklı birçok bölgesine de zarar verebilir. Tedavisinde ise ömür boyu takip gerektirir. Peki, yaygın olarak görülen otoimmün hastalıklar nelerdir? Detaylar yazımızda.
Vücudun bağışıklık sistemi normal şartlarda kişiyi hastalıklara karşı korur. Fakat otoimmün hastalık gelişiminde, bağışıklık sistemi vücudun sağlıklı hücrelerine saldırarak zarar verir ve hastalanmasına neden olur. Otoimmün vücudun kendi kendine karşı bağışıklık yanıtı oluşturmasıdır. Bağışıklık sisteminin zararlı mikroorganizmaları algıladığı ve onları yok ettiği bazı mekanizmalarda bozukluk olması, sistemin vücut hücrelerini de zararlı algılamasına sebep olur. Bu yüzden bağışıklık sisteminin ürettiği antikorlar, vücudun kendi hücrelerine zarar verir. Bazı otoimmün hastalıklar tek bir organa hasar verebilirken, bazıları birçok organın zarar görmesine sebep olabilir.
Bu hastalıkların sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel etkenlerin yol açabileceği düşünülmektedir. Otoimmün hastalıklar kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Mesela lupus ve multil skleroz gibi hastalıklarda genetik geçiş yaygındır. Her aile üyesinde benzer hastalık görülmese de, çoğunluğunda otoimmün hastalıklara yatkınlık saptanır.
Otoimmün hastalıkların gittikçe artmasından dolayı, bu konuda yapılan çalışmalar enfeksiyonlar, kimyasal maddeler ya da solventler gibi çevresel etkenlerin de sebep olabileceğinden şüphelenmektedir. İşlenmiş yiyecekler ile beslenme alışkanlığı veya aşılar sebebiyle günümüzdeki çocukların az mikroba maruz kalmasının bağışıklık sisteminin zararsız maddelere de aşırı tepki vermesine neden olduğu gibi görüşlerde mevcuttur.
Yaklaşık 80’den fazla olan otoimmün hastalıkların birçoğu benzer belirtilere sahiptir. Bu yönüyle teşhisinde zorlanmaya neden olur. Bu tür hastalıkların genel semptomlarında kızarıklık, ağrı, ısı artışı ve şişmeye sebep olan iltihaplanma görülebilir. Çoğunlukla benzer olan otoimmün hastalık erken belirtileri ise şu şekilde sırlanabilir.
Bu genel semptomların yanı sıra, hastalıkların da kendi içlerinde farklı belirtileri olabilir. Örn: Tip1 diyabette aşırı susama, karın şişliği, ishal, fazla tuvalete çıkma, inflamatuar bağırsak sorunları, kilo kaybı gibi belirtiler görülebilir.
Romatoid artrit veya sedef hastalığı gibi rahatsızlıklarda semptomlar dönem dönem artar veya kaybolur. Artış dönemine alevlenme kaybolmasına ise remisyon hali denir.
80’den fazla bilinen otoimmün hastalık bulunur. Bunların içinde en sık görülen hastalıklar ise şu şekilde sıralanabilir:
Diyabet
Kan şekerini düzenleyen insülin hormonunu pankreas üretir. Ancak tip1 diyabette vücudun bağışıklık sistemi pankreas hücrelerine saldırarak hasara uğratır. Bu yüzden vücutta insülin üretilemez ve şeker seviyesi yükselir. Kan şekerinin yükselmesi ise; kalp, gözler, böbrekler, kan damarları ve sinirler gibi birçok doku ve organa zarar verir.
Lupus (SLE)
Lupus, bağışıklık sisteminin vücutta bulunan birçok doku ve organı yabancı olarak algılamasından dolayı gelişir. Hastalık eklemler, deri, beyin, kalp ve böbrekler gibi çoğu organı etkiler. Ciltte döküntü ve eklemelerde halsizlik karakteristik belirtileridir.
Romatoid Artrit
Bağışıklık sisteminin eklemlere saldırması sonucu oluşan hastalıktır. Rahatsızlık eklemlerde ağrı, şişlik, kızarıklık ve sıcaklık artışına neden olan iltihaplanmaya sebep olur. Kronik bir hastalık olan romatoid artrit genellikle 30’lu yaşlarda başlar.
Haşimato
Tiroit bezinin etkilendiği haşimatoda, tiroit üretimi azalır. Yorgunluk, saç dökülmes, sıcak ve soğuğa karşı hassasiyet, kilo alımı, yorgunluk ve guatr görülebilir.
Sedef Hastalığı
Normalde deri hücreleri büyüyerek ihtiyaç duyulmadığı zaman dökülür. Sedef hastalığında bu hücre döngüsü hızlanır ve oluşan fazla deri ciltte plaklara ve yama şeklinde pullu deriye neden olur.
Sjögren Sendromu
Bağışıklık sisteminin eklemlere, gözyaşı ve tükürük bezlerine saldırması ile gelişir. Göz, ağız kuruluğu ve eklem ağrısı gibi belirtileri bulunur.
Multipl Skleroz (MS)
Sinir sisteminin etkilendiği bir hastalıktır. Beyin ile vücut arasındaki bağlantının kopmasına ve ataklar geçirilmesine sebep olur. Uyuşukluk, halsizlik, denge problemleri gibi sorunlara sebep olur.
Çölyak Hastalığı
Arpa buğday ve çavdar gibi besinlerin yendiği zaman kişide oluşan aşırı bağışlık yanıtına denir. Bu besinlerdeki glütene karşı bir hassasiyet gelişmesidir. Glütene saldıran bağışıklık sistemi ince bağırsakta hasara sebep olur. Bu durumda ishal, kusma ve bulantı gibi problemlere sebep olur.
Behçet Hastalığı
Romatizmal bir otoimmün hastalıktır. Genital bölgede ve ağızda yara çıkmasına sebep olur. Ayrıca gözlerde kızarıklık, eklemlerde şişlik, sindirim sistemi ve cilt problemleri de gelişebilir.
Birçok farklı otoimmün hastalık bulunur. Bu hastalıkların her biri için ayrı bir tedavi yöntemi uygulanır. Hastada görülen semptomlar herhangi bir otoimmün rahatsızlık şüphesi veriyorsa hemen durumla ilgili testler yapılır.
Otoimmün hastalıklar tamamen tedavi edilemez. Ömür boyu sürer. Bu yüzden tedavideki ana amaç, bağışıklık sisteminin verdiği aşırı tepkiyi azaltarak, semptomların hafiflemesinin sağlanmasıdır. Bu yüzden tedavide bağışıklığı baskılayan ilaçlar reçete edilir. Ayrıca hastalık yüzünden organ kaybı veya doku hasarı gibi durumlarda buna yönelik ek tedaviler de uygulanabilir. Geniş bir skalada bulunan otoimmün hastalıklar her hastada farklı belirtilere de neden olabilir. Bu yüzden hastanın detaylı olarak incelenmesi ve düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir.
Çoğu hastalıkta olduğu gibi otoimmün hastalıklarda da beslenme önemli bir yere sahiptir. Bu hastalıklardan herhangi birisine veya bazılarına sahip kişilerin aşağıdaki gıdalara dikkat etmesi önerilir.
Şeker ve işlenmiş gıdalardan uzak durun. İşlenen gıdalarda besin değeri azalmaktadır. Ayrıca tat, aroma gibi birçok özelliğini yitirir.
İşlenmiş yağları tüketmeyin. Sağlıklı yağları tercih edin.
Gluten, laktoz ve kazeinden uzak durun. Bağırsak geçirgenliğinin bu hastalıklara etkisi vardır. Bundan dolayı glutensiz ve kazeinsiz diyet uygulanmalıdır. Özellikle çölyak gibi hastalıklarda gluten tüketimi ciddi sorunlara yol açabilmektedir.
Süt ürünleri tüketilmesi önerilmez.
